Geen vrijstelling overdrachtsbelasting bij tweetrapsmaking

Tweetrapstestament

Een tweetrapstestament bepaalt dat de langstlevende partner enig erfgenaam is. De kinderen krijgen dus bij het overlijden niets. De verkrijging van de langstlevende partner is onder ontbindende voorwaarde. Pas als deze voorwaarde zich voordoet, gaat het vermogen over naar de kinderen. De tweetrapsmaking treedt in werking. Vaak is dit bij overlijden.

Voorbeeld
Linda en Hans zijn gehuwd in algehele gemeenschap van goederen. Samen hebben zij twee kinderen. Zij hebben bij de notaris een tweetrapstestament op laten maken. Hun vermogen bestaat uit een woning van € 300.000.

Linda overlijdt. Haar nalatenschap bedraagt € 150.000 (de helft van de gemeenschap van goederen). Volgens het tweetrapstestament is Hans enig erfgenaam. Hij erft dus € 150.000. De andere helft van het vermogen was al van hem op grond van het huwelijksvermogensrecht. De kinderen erven niets. De verkrijging van Hans valt binnen de vrijstelling voor erfbelasting. Ook geldt er een vrijstelling voor de overdrachtsbelasting. Er is niets verschuldigd.

Uitspraak rechtbank

Op 24 november 2020 deed de rechtbank uitspraak over een tweetrapsmaking en de consequenties daarvan voor de overdrachtsbelasting. De rechtbank oordeelt dat er geen onverdeeldheid ontstaat van een huwelijksgemeenschap en een nalatenschap door de inwerkingtreding van de ontbindende voorwaarde. In deze zaak is sprake van een echtpaar met twee kinderen. Het gemeenschappelijk vermogen van het echtpaar bestaat uit een woning. Het echtpaar heeft in het verleden een tweetrapstestament opgesteld.

De vrouw overlijdt en het tweetrapstestament treedt in werking. De woning valt voor de helft in de nalatenschap van de erflater (de vrouw). De andere helft komt toe aan de langstlevende op basis van het huwelijksvermogensrecht (de man). Het erfdeel dat verkregen wordt door dit tweetrapstestament wordt ook wel voorwaardelijk vermogen genoemd. In het tweetrapstestament is een ontbindende voorwaarde opgenomen voor de langstlevende. Dit houdt in dat het voorwaardelijk vermogen van de langstlevende eindigt bij het aangaan van een ander huwelijk of geregistreerd partnerschap. De man wil opnieuw trouwen. De man en de twee kinderen ondertekenen een akte. Hierdoor gaat de woning naar de kinderen op basis van de verdeling van de huwelijksgemeenschap van de erflater en langstlevende. In bovenstaand voorbeeld respectievelijk de overleden vrouw en de man.

Beoordeling van het geschil

In hoeverre kan door de inwerkingtreding van de ontbindende voorwaarde een onverdeeldheid ontstaan van een huwelijksgemeenschap en een nalatenschap? De rechtbank oordeelt dat dit niet kan. Door het overlijden van de vrouw is de huwelijksgemeenschap ontbonden. Deze gemeenschap is van rechtswege opgehouden te bestaan. Deze huwelijksgemeenschap kan niet herleven. Door de ontbindende voorwaarde ontstaat opnieuw een gemeenschap. Dit is een (gewone) gemeenschap tussen de man en zijn twee kinderen. Deze gemeenschap is geen ontbonden huwelijksgemeenschap, waardoor er geen vrijstelling is voor overdrachtsbelasting. Voor de helft van de verkrijging is dus sprake van een verdeling van een nalatenschap. Hierdoor hoeft over deze helft geen overdrachtsbelasting betaald te worden. Voor de andere helft van de verkrijging moet wel overdrachtsbelasting worden betaald.

Vervolg voorbeeld
Hans trouwt een aantal jaar later. De woning is nog steeds € 300.000 waard. Dit vermogen wordt dan gesplitst in een deel dat Hans van Linda heeft verkregen en zijn eigen vermogen. Het vermogen gaat nu in twee gesplitste delen naar de kinderen.

Door de ontbindende voorwaarde in de tweetrap, keert de helft van het vermogen als het ware terug in de nalatenschap van Linda. Dit bedrag van € 150.000 is vrijgesteld van overdrachtsbelasting. De andere helft verkrijgen de kinderen vanuit de (gewone) gemeenschap met Hans. Hierover moet overdrachtsbelasting worden betaald.


Bron

• Rechtbank Gelderland 24 november 2020, ECLI:NL:RBGEL:2020:6228